Οι τουρίστες έρχονται. Τι θα τους προσφέρουμε;

Θ.Ι.Ρηγινιώτης

Συνήθως, τουρίστες επισκέπτονται τη χώρα μας για τον ήλιο και τη θάλασσα, την ιστορία και τις αρχαιότητες, την παρέα με ανοιχτόκαρδους και φιλόξενους μερακλήδες… Όλα αυτά η πατρίδα μας τα διαθέτει σε αφθονία και, δόξα τω Θεώ, τα προσφέρει στους επισκέπτες, παρά τα προβλήματα ή και τα ελαττώματα που παρουσιάζει πολλές φορές η τουριστική μας ανάπτυξη.

Όμως η Ελλάδα διαθέτει σε αφθονία κι ένα άλλο αγαθό, πιο όμορφο, πιο πολύτιμο, αλλά και πιο ενδιαφέρον απ’ όλα τα παραπάνω, που θα μπορούσε να το παρουσιάσει στους φιλοξενούμενούς μας με ποικίλα οφέλη και γι’ αυτούς και για μας. Το αγαθό αυτό είναι η Ορθοδοξία.

Αυτό το άρθρο ασφαλώς το διαβάζουν άνθρωποι διαφόρων θρησκευτικών ή φιλοσοφικών πεποιθήσεων. Κυρίως όμως απευθύνεται στους ορθόδοξους χριστιανούς και ιδιαίτερα τους ασχολούμενους με τον τουρισμό με οποιονδήποτε τρόπο, αλλά και στους ιερείς. Φυσικά, ένας άθεος ή τέλος πάντων μη ορθόδοξος δε θα ενδιαφερόταν να φέρει σ’ επαφή με την Ορθοδοξία τους χιλιάδες τουρίστες που περνούν απ’ τον τόπο μας ή έστω τους λίγους ή πολλούς, με τους οποίους έρχεται σε επαφή. Ένας ορθόδοξος όμως, άραγε, θα ενδιαφερόταν να επιχειρήσει κάτι τέτοιο;

Εκτός από τους Ρώσους, που είναι ορθόδοξοι, οι υπόλοιποι ξένοι τουρίστες στη χώρα μας προέρχονται είτε από τη δύση (και είναι ρωμαιοκαθολικοί, προτεστάντες ή άθεοι) ή από την άπω ανατολή, π.χ. την Κίνα και άλλες χώρες. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι – είτε το ξέρουν είτε όχι – αναζητούν το Θεό. Τουρίστες που έρχονται αναζητώντας Ζορμπάδες, άλλοι που αναζητούν φιλοσόφους και πανεπιστήμια κι άλλοι που ψάχνουν για εύκολο σεξ, ακόμα κι αυτοί, στο βάθος αναζητούν το Θεό. Αυτό μόνο μπορεί να σβήσει αληθινά τη δίψα τους.

Πολλοί απ’ αυτούς το ξέρουν και ευχαρίστως θα μάθαιναν κάτι βαθύτερο για τη δική μας θρησκευτική κληρονομιά. Άλλοι δεν το ξέρουν ότι Τον αναζητούν, αλλά θα το συνειδητοποιήσουν μόλις τους δοθεί η ευκαιρία. Και κάποιοι άλλοι δε θα το συνειδητοποιήσουν ποτέ και θ’ απορρίψουν μια τέτοια προσπάθεια – μα και τα κοινά προϊόντα, που προσφέρει ένα κατάστημα, πολλοί τα απορρίπτουν, αλλ’ αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να πάψει να τα προσφέρει γι’ αυτούς που ενδιαφέρονται.

Τίθενται τώρα δυο ζητήματα:

Α) Τι λόγους έχει ένας ορθόδοξος άνθρωπος του τουρισμού να παρουσιάσει την Ορθοδοξία σε αλλόθρησκους τουρίστες;

Έχει σοβαρούς λόγους, όπως οι παρακάτω:

Κατ’ αρχάς, ο Χριστός έδωσε εντολή στους μαθητές Του και κατ’ επέκτασιν σε όλους τους χριστιανούς να διαδώσουν το μήνυμά Του σε όλα τα έθνη της Γης (κατά Ματθαίον ευαγγέλιο, τελευταίοι στίχοι). Πάρα πολλοί άνθρωποι φεύγουν από τον τόπο τους και ξενιτεύονται σε μακρινές χώρες, για να εκπληρώσουν αυτή την εντολή του Χριστού – γίνονται ιεραπόστολοι. Κάποιοι απ’ αυτούς χάνουν και τη ζωή τους στην προσπάθειά τους αυτή. Πολλοί ζουν όλη την υπόλοιπη ζωή τους στην ξενιτιά. Και αρκετοί απ’ αυτούς γίνονται άγιοι.

Η Ορθόδοξη Ιεραποστολή είναι γενικά φτωχή σε χρήμα, αλλά δυνατή σε πνεύμα. Γι’ αυτό έχει αρκετή επιτυχία σε όλες τις ηπείρους, κι ας έχει απέναντί της ιεραποστολές των Καθολικών και των Προτεσταντών με πάρα πολλά χρήματα. Επίσης, στον Τρίτο Κόσμο (στις υπανάπτυκτες χώρες), η Ορθόδοξη Ιεραποστολή βοηθάει και κοινωνικά τους ανθρώπους, ιδρύοντας σχολεία, ανοίγοντας πηγάδια, ξεκινώντας καλλιέργειες, διοργανώνοντας αποστολές ιατρικής βοήθειας κ.π.ά.

Όμως ιεραποστολή γίνεται και στις ανεπτυγμένες και πλούσιες χώρες και υπάρχουν κι εκεί αρκετοί καρποί. Στην Αμερική και την Ευρώπη πολλοί άνθρωποι γίνονται ορθόδοξοι.

Αλλά όλα αυτά δεν είναι αρκετά. Η Γη κατοικείται από 6 δισεκατομμύρια ανθρώπους και οι περισσότεροι απ’ αυτούς δεν έχουν ακούσει καν ότι υπάρχει η Ορθόδοξη Εκκλησία. Και το καλύτερο: δε χρειάζεται να ξενιτευτούμε για να γίνουμε ιεραπόστολοι. Ο Θεός μας φέρνει όλες τις φυλές της Γης στο σπίτι μας, είτε ως τουρίστες είτε ως μετανάστες ή ακόμη και λαθρομετανάστες. Τους φέρνει εδώ – εμείς δεν έχουμε τίποτα να τους πούμε για το Χριστό, τους αγίους μας, την πίστη μας;

Υπ’ όψιν, ότι πάρα πολλοί επισκέπτες της χώρας μας θέλουν ν’ ακούσουν γι’ αυτά.

Κι εδώ υπάρχει ο δεύτερος λόγος να μιλήσουμε για την Ορθοδοξία στον αλλόθρησκο συνάνθρωπό μας: ότι η Ορθοδοξία είναι ο δρόμος για τη σωτηρία των ανθρώπων.

Ας μη γελιόμαστε. Οι διάφορες θρησκείες και αιρέσεις, στις οποίες πιστεύουν οι αμέτρητοι τουρίστες που μας επισκέπτονται κάθε καλοκαίρι, δεν είναι δρόμοι που οδηγούν τον άνθρωπο στο Θεό. Έχουν κι εκείνοι καλούς ανθρώπους, έχουν σοφούς και διδασκάλους, έχουν και υπερφυσικά στοιχεία – αντίστοιχα με τα δικά μας θαύματα [που όμως δεν είναι πάντοτε από το Θεό, λόγω των εσφαλμένων ιδεών που έχουν γι’ Αυτόν (* δες την υποσημείωση)] – αλλά δεν έχουν την αρχαία και αυθεντική διδασκαλία του Χριστού, με την οποία η καρδιά του ανθρώπου γιατρεύεται από τα πάθη και ενώνεται ο άνθρωπος με τον Τριαδικό Θεό, γίνεται άγιος και σώζεται στην αιωνιότητα.

Λοιπόν, αδελφέ, δεν έχεις λίγη αγάπη στο συνάνθρωπό σου; Δεν έχεις λίγο έλεος για τους ανθρώπους που έρχονται στην πόρτα μας – στο μαγαζί σου, στο ξενοδοχείο σου – και που δεν ξέρουν το δρόμο του Χριστού; Αν τους αγαπάς έστω και λίγο, μίλησέ τους για το Χριστό, όπως Τον γνωρίζει και Τον πλησιάζει ο λαός μας, με τους αμέτρητους αγίους μας, αιώνες τώρα. Κάνε τους το πιο πολύτιμο δώρο, το μεγαλύτερο θησαυρό μας, την Ορθοδοξία. Και συγχρόνως κάνεις το πιο πολύτιμο δώρο και στον εαυτό σου και στην οικογένειά σου, γιατί γίνεται ιεραπόστολος που αγωνίζεται να σώσει ψυχές.

Β) Καλά, και πώς θα παρουσιάσω την Ορθοδοξία σ’ έναν τουρίστα;

Κατ’ αρχάς, πρέπει να γνωρίζεις εσύ κάτι για την Ορθοδοξία. Αν δεν ξέρεις, πώς θα μάθεις; Κανονικά χρειάζεται μια ζωή, αλλά θα τολμήσω να παραπέμψω γι’ αρχή σε τρία κείμενα. Αν από τα κείμενα αυτά παρακινηθείς να μπεις και στα Μυστήρια της Εκκλησίας, ελπίζω πως θα καταλάβεις περισσότερα. Τα κείμενα: το «Εφόδιον Ορθοδοξίας» του π. Αντώνιου Αλεβιζόπουλου και το «Πατερική Θεολογία» του π. Ιωάννη Ρωμανίδη (αναζήτησέ τα στο Διαδίκτυο). Παραπέμπω ταπεινά και σ’ ένα δικό μας άρθρο: «Συνεργείο Διάσωσης και Επισκευών».

Κατά δεύτερον, έχε υπόψιν ότι στο Διαδίκτυο υπάρχουν άφθονες ορθόδοξες ιστοσελίδες σε όλες σχεδόν τις γλώσσες του κόσμου. Εννοείται πως δε χρειάζεται να πιέσεις κανένα να τις επισκεφτεί. Απλά μπορείς π.χ. να εκτυπώσεις από τον υπολογιστή σου έναν κατάλογο με διευθύνσεις και να τον αφήσεις στον πάγκο του ξενοδοχείου σου ή σε κάποια σημεία όπου μπορεί να τον δει ο ενδιαφερόμενος.

Όσοι ενδιαφέρονται, θα τον αξιοποιήσουν. Οι υπόλοιποι απλώς θα τον αγνοήσουν.

Δε χάνεις τίποτα και μπορεί να κερδίσεις τα πάντα και ν’ αλλάξεις τη ζωή κάποιων ανθρώπων.

Δες μια ιδιαίτερα σημαντική ορθόδοξη ιστοσελίδα (από την οποία μπορούμε κι εμείς να μάθουμε πολλά), που υπάρχει σε 6 γλώσσες: ελληνικά, αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά, τούρκικα και ρουμάνικα: www.oodegr.com.

Επίσης, μια ιστοσελίδα με άρθρα στα ρωσικά, αγγλικά, ισπανικά, πορτογαλικά κ.α.: http://www.fatheralexander.org/.

Αγγλόφωνες ιστοσελίδες υπάρχουν αναρίθμητες (ήδη αναφέραμε δύο). Παραθέτω μερικές:

• http://www.ancientfaith.com/
• http://www.sfaturiortodoxe.ro/orthodox/
• http://orthodoxinfo.com/
• http://www.impantokratoros.gr/root.en.aspx
• http://www.roca.org/OA/issue-old.htm
• http://orthodoxengland.org.uk/hp.php

Η ιστοσελίδα του Κλάους Κένεθ, ενός ξεχωριστού πνευματικού αναζητητή, που πέρασε από διάφορες θρησκείες και κατέληξε στην Ορθοδοξία: http://www.klauskenneth.com/.

Ιστοσελίδες αγγλόφωνων ορθόδοξων εκδοτικών οίκων ή διαδικτυακών βιβλιοπωλείων:

• http://mountthabor.com/
• http://www.sainthermanmonastery.com/
• http://store.ancientfaith.com/

Περιοδικά:

• http://www.sainthermanmonastery.com/category-s/1835.htm
• http://deathtotheworld.com/
• http://www.roadtoemmaus.net/index.html

Ορθόδοξοι ιστότοποι σε άλλες γλώσσες:

Στα γερμανικά: http://www.impantokratoros.gr/root.de.aspx

Στα γαλλικά: http://orthodoxe-ordinaire.blogspot.gr/ (με πολλούς δεσμούς και σε άλλα),http://devenir-orthodoxe.blogspot.gr/

Ένα βελγικό ορθόδοξο ιστολόγιο: http://stmaterne.blogspot.be/

Στα ισπανικά: http://www.logosortodoxo.com/

Στα κινέζικα: http://theological.asia/

Η Μητρόπολη Χονγκ Κονγκ και Νοτιοανατολικής Ασίας: http://www.omhksea.org/

Η Ορθόδοξη Εκκλησία του Πακιστάν: http://orthodoxpakistan.org/

Της Φινλανδίας: http://www.ort.fi/

Θα βρεις πολλές διευθύνσεις σε διάφορες γλώσσες, τόσες που ίσως δε φαντάζεσαι, εδώ.

Μπορείς επίσης να εκτυπώσεις μερικά επιλεγμένα άρθρα από το Διαδίκτυο και να τα αφήσεις σε σημείο που θα τα δουν πολλοί. Ορισμένα από αυτά (αναζητήστε τα):

• Basic Points of Difference between the Orthodox Church and Catholic Church
• Protestants ask: Whybe Orthodox?
• Orthodoxy's Worship: The Sanctification of the Entire World
• A Letter from an Orthodox Christian to our Indian Brothers 
• Orthodox Saints and the Future of America
• LIVE, BEYOND THE LIMITS!
• Through The EasternGate - From Tibetan Buddhism to Orthodox Christianity

Ένα άλλο θέμα είναι ότι η δυτική Ευρώπη κάποτε ήταν ορθόδοξη (πριν το 1054 μ.Χ.). Γι’ αυτό, μια πρόσκληση Ορθοδοξίας αποτελεί στην ουσία πρόσκληση να ξαναβρεί τις ρίζες της και τον αληθινό εαυτό της. Έχει πολλούς αρχαίους αγίους, που είναι ορθόδοξοι άγιοι, καθώς δεν υπήρχε τότε ούτε ο καθολικισμός, ούτε ο προτεσταντισμός. Στο Διαδίκτυο ορισμένες σελίδες που αναφέρονται σ’ αυτούς είναι:

• http://www.oodegr.com/english/biographies/biographies.htm,
• http://orthodoxengland.org.uk/zeurope.htm,
• http://westernorthodox-church.blogspot.gr/

Τέλος, αν σε άγγιξαν κάπως περισσότερο αυτά που διάβασες εδώ, φίλε και φίλη, μπορείς να παραγγείλεις 4-5 ή 5-10 ξενόγλωσσα ορθόδοξα βιβλία και να κάνεις μια ορθόδοξη γωνιά στη βιβλιοθήκη του ξενοδοχείου ή της καφετέριας ή του καταστήματός σου, ό,τι κατάστημα κι αν είναι. Ή να τα βάλεις σ’ ένα τραπέζι με δυο καρέκλες στο χολ, την υποδοχή ή το σαλονάκι όπου θα καθίσει να ξεκουραστεί ο επισκέπτης… Συνήθως εκεί υπάρχουν μυθιστορήματα ή ακόμη και βιβλία για τη γιόγκα ή διάφορες θρησκείες ειδωλολατρικές. Καιρός να μπει και ένα αληθινά όμορφο και ωφέλιμο βιβλίο, ένα βιβλίο που μπορεί στ’ αλήθεια ν’ αλλάξει ζωές και συνειδήσεις.

Και σου προτείνω αμέσως μερικά τέτοια βιβλία. Κυκλοφορούν και στα ελληνικά και τα συνιστώ για μια καλύτερη κατανόηση, κι από μας τους ίδιους, του πνευματικού θησαυρού που έχουμε:

Ιερομόναχου Δαμασκηνού, Πατήρ Σεραφείμ Ρόουζ, Η Ζωή και τα έργα του: η βιογραφία ενός πρώην άθεου νεαρού φιλοσόφου από την Καλιφόρνια, που μετά από επίπονη αναζήτηση του Θεού μέσω του βουδισμού κ.λ.π., κατέληξε ορθόδοξος μοναχός και ένας από τους σημαντικότερους ορθόδοξους συγγραφείς στην αγγλική γλώσσα. Η βιογραφία του (που ο συγγραφέας της, ο π. Δαμασκηνός Κρίστενσεν, είναι επίσης πρώην βουδιστής Αμερικανός που έγινε ορθόδοξος) είναι τρίτομη, αλλά κάθε τόμος διατίθεται χωριστά – ο 1ος τόμος ίσως είναι ο πιο ενδιαφέρων. Αγγλικά: Father Seraphim Rose: His Life and Works.

Από τα βιβλία του π. Σεραφείμ Ρόουζ προτείνω τα δυο πιο κλασικά και πολύ σημαντικά (εντάξει, δε γράφουν πώς θα βγάλουμε λεφτά, αλλά γράφουν πώς θα κερδίσουμε το αιώνιο χρυσάφι): Η Ψυχή μετά το θάνατο – Οι μεταθανάτιες εμπειρίες στο φως της Ορθόδοξης διδασκαλίας και Η Ορθοδοξία και η Θρησκεία του Μέλλοντος (που μιλάει για το βουδισμό, τη γιόγκα, τα UFO και πολλά «υπερφυσικά φαινόμενα» της εποχής μας). Αυτά υπάρχουν και στο διαδίκτυο στα ελληνικά, ρίξε μια ματιά. Για αναζήτηση στ’ αγγλικά: The Soul After Death και Orthodoxy and the Religion of the Future.

Τα βιβλία του αγίου γέροντα Σωφρόνιου Σαχάρωφ, πρώην άθεου ζωγράφου στο Παρίσι, που έγινε ασκητής στο Άγιο Όρος και τελικά μόνασε στο Έσσεξ, προάστιο του Λονδίνου. Εκεί ίδρυσε ένα μικτό μοναστήρι (με μοναχούς και μοναχές), ένα από τα σημαντικότερα ορθόδοξα πνευματικά κέντρα στη Δύση. Από τα βιβλία του: Ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, Περί Προσευχής, Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστίν, Περί Πνεύματος και Ζωής, Η Ζωή Του Ζωή μου κ.ά. Αγγλικά θα τα βρεις εδώ.

Το βιβλίο του π. Δαμασκηνού Χριστός, το αιώνιο Ταό, που εξετάζει με μεγάλο σεβασμό την κινέζικη θρησκεία του Ταοϊσμού παράλληλα με το Ευαγγέλιο και τη διδασκαλία των αγίων διδασκάλων της Ορθοδοξίας. Αγγλικά: Christ, the Eternal Tao.

Το βιβλίο Η ασκητική της Αγάπης (Mother Gavrilia, The Ascetic of Love), που αναφέρεται στη ζωή της αγίας γερόντισσας Γαβριηλίας, που (όπως και πολλοί άλλοι ορθόδοξοι χριστιανοί) πρόσφερε τη ζωή της στην υπηρεσία του πλησίον, αλλά και τα βιβλία του Κλάους Κένεθ (αγγλικά και γερμανικά), που αναφέραμε πριν, που μπορείς να τα αναζητήσεις εδώ: http://www.klauskenneth.com/pages/books.html.

Το βιβλίο του Πέτρου Μπότση Τι είναι η Ορθοδοξία;, που έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Θα το βρεις (όπως και πολλά άλλα ξενόγλωσσα βιβλία) στις εκδόσεις Σταμούλη. Αυτά μπορείς να τα αναζητήσεις και στο ορθόδοξο βιβλιοπωλείο του τόπου σου, που σίγουρα κάπου θα υπάρχει.

Τέλος, αξίζουν τα βιβλία για τους σύγχρονους αγίους γέροντες Παΐσιο και Πορφύριο, που έχουν μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες, όπως αυτά που κυκλοφορούν από τη μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο Μήλεσι (εδώ), τη μονή Χρυσοπηγής (στα Χανιά) και τη μονή Σουρωτής Θεσσαλονίκης κ.α. Δείτε εδώ.

Το τελευταίο που θα πρότεινα – αν έχεις ξενοδοχείο – είναι να κάνεις κάτι, που απ’ όσο γνωρίζω κάποτε γινόταν στα ξενοδοχεία του κόσμου: να προμηθευτείς μια Καινή Διαθήκη ή κάποιο ορθόδοξο βιβλίο σε πολλά αντίτυπα και να βάλεις από ένα σε κάθε δωμάτιο του ξενοδοχείου σου. Ξαναλέω ότι μπορεί ν’ αλλάξει η ζωή κάποιων με αυτό που θα βρουν εκεί. Μπορεί κάποιος να σχεδιάζει ν’ αυτοκτονήσει κι εσύ να τον εμποδίσεις, επειδή, πριν κοιμηθεί, βρήκε και διάβασε το Ευαγγέλιο (την Καινή Διαθήκη) ή τη βιογραφία ενός αγίου στ’ αγγλικά π.χ. Μπορεί να σχεδιάζει να κάνει ένα έγκλημα και ν’ αλλάξει γνώμη. Ποτέ δεν ξέρεις πώς ο Θεός μπορεί να επηρεάσει θετικά έναν άνθρωπο – και θα έχεις βοηθήσει κι εσύ σ’ αυτό.

Ξέρεις κάτι; Ακόμα κι αν το μαγαζί σου είναι μπαρ με γυναίκες ή στριπτιτζάδικο, βάλε ένα τραπεζάκι με τέτοια βιβλία και δυο καρέκλες στο χολ ή σε κάποια γωνιά. Εγώ βέβαια θα σου πρότεινα να το κλείσεις ένα τέτοιο μαγαζί και ν’ αλλάξεις δουλειά, αλλά, αν δε βρίσκεις τη δύναμη να το κάνεις, τουλάχιστον φτιάξε αυτή τη γωνιά που λέμε. Έτσι ο Χριστός – ακόμα κι αν δεν πιστεύεις σ’ Αυτόν – μπορεί να βάλει το χέρι Του στο κεφάλι σου (αυτό το χέρι που ανάστησε νεκρούς και που καρφώθηκε στο σταυρό) και να πει: «Αδερφέ μου, έσπρωξες στην αμαρτία δέκα χιλιάδες ανθρώπους, δέκα χιλιάδες αδερφούς μου και αδερφούς σου, αλλά προσπάθησες να σώσεις και μερικούς. Έμπα λοιπόν στη βασιλεία μου». Ίσως ακόμα και να σου δώσει τη δύναμη να παρατήσεις τη δουλειά που κάνεις ή κι άλλες κακές συνήθειες που έχεις (και όλοι έχουμε κάποιες, πολλές ή λίγες, κι εγώ ο ίδιος φυσικά).

Τέλος, σου προτείνω να κάνεις μια επίσκεψη, έστω και από περιέργεια, στο ιστολόγιο της Ορθόδοξης Ιεραποστολής (http://ierapostoli.wordpress.com/) και στην ιστοσελίδα της Αδελφότητας Εξωτερικής Ιεραποστολής (http://ierapostoles.gr/). Εκεί θα γνωρίσεις κάπως την Ορθόδοξη Ιεραποστολή στον κόσμο και ίσως καταλάβεις καλύτερα γιατί γράφω όλα τα παραπάνω.

Φυσικά, δε χρειάζεται να κάνεις όλες τις παραπάνω ιεραποστολικές κινήσεις! Κι ένα μόνο πράγμα να κάνεις, ή δυο τρία, έχεις πραγματοποιήσει ένα μεγάλο βήμα.

Σ’ ευχαριστώ που με διάβασες και εύχομαι από καρδιάς καλή τουριστική περίοδο. Δεν εννοώ μια τουριστική περίοδος με μεθυσμένους ή με τουρίστες που αναζητούν σεξουαλικές εμπειρίες, αλλά μια περίοδο ευλογημένη από το Θεό, που θα μας επιτρέψει να ζήσουμε αξιοπρεπώς σ’ αυτή την ορθόδοξη άκρη των Βαλκανίων με τους τόσους αγίους.

----------------------------------- 

(*) Σημείωση: Και στην Ορθοδοξία υπάρχουν υπερφυσικά φαινόμενα, «θαύματα», οράματα κ.τ.λ., που φαίνονται να προέρχονται από το Θεό, αλλά εκ των υστέρων αποδεικνύεται ότι προέρχονται από το διάβολο. Επίσης, στις διάφορες θρησκείες υπάρχουν θαύματα που φαίνεται να προέρχονται όντως από τον αληθινό Θεό, λόγω της ειλικρίνειας και της αγνότητας των ανθρώπων που προσεύχονται, έστω κι αν έχουν λανθασμένη άποψη για το Θεό. Όμως στις θρησκείες και τις αιρέσεις δεν έχει αναπτυχθεί το σίγουρο κριτήριο για τη διάκριση των πνευματικών φαινομένων που υπάρχει στους αγίους της Ορθοδοξίας, με αποτέλεσμα να αποδέχονται ως «θεϊκά» πολλά βιώματα που, με χριστιανικά κριτήρια, είναι δαιμονικά. Και οι χριστιανικές αιρέσεις πάσχουν από αυτό το πρόβλημα. Αναζητήστε και διαβάστε το βιβλίο του π. Σεραφείμ Ρόουζ «Η Ορθοδοξία και η Θρησκεία του Μέλλοντος» (υπάρχει ολόκληρο στο Διαδίκτυο), του Κλάους Κένεθ «Θεοί, Είδωλα, Γκουρού», αλλά και το ταπεινό δικό μας άρθρο «Ιστορίες πλάνης».

Θ.Ι.Ρηγινιώτης